تربیت شنوایی چیست؟بررسی کامل و ارائه راهکار های موثر

دست اندرکاران آموزش و توان بخشی ناشنوایان با اصطلاح تربیت شنوایی زیاد برخورد می کنند. چون یکی از مهم ترین اصول آموزش های ویژه افراد دچار نقص شنوایی این است که فرد بیاموزد که خوب گوش کند، به آنچه که می شنود توجه کرده و از آن بهره کافی بگیرد. این مهم در فعالیتی تحت عنوان تربیت شنوایی حاصل می گردد.

کم شنوایان صداها را چگونه می شنوند؟

تصور بسیاری از افراد شنوا این است که کودک دچار نقص شنوایی اگر کلمه و یا صدایی را بشنود، آن را درک می کند. چرا که معتقدند این افراد تنها صداها را با شدت کمتری دریافت می کنند ولی کیفیت صدا برای آنان با کیفیت صدایی که افراد شنوا دریافت می کنند تفاوتی ندارد. اگرچه این تصور در مورد کم شنوایی های انتقالی صحیح است، اما در مورد سایر آسیب های شنوایی که ناشی از اختلالات حسی-عصبی سیستم شنوایی هستند، درست نمی باشد؛ چرا که در آسیب های حسی –عصبی افراد نه تنها صدا را کامل دریافت نمی کنند بلکه آن را به صورتی متفاوت با آنچه که شنوایان می شنوند، خواهند شنید.

کم شنوایی و تربیت شنوایی

در این گونه افراد حروف، صداها و کلمات به صورت صداهایی که تا حد زیادی مشابه یکدیگر و غیرقابل تشخیص هستند دریافت می شوند و شخص مبتلا ناچاراً بایستی با اتکا به همان صداهای محدود که می تواند بشنود گفتار را درک نماید و چون در چنین حالتی درک حروف مشکل است درک گفتار نیز به سختی صورت می گیرد. در این افراد تربیت شنوایی باعث می شود که آنان بتوانند با سهولت بیشتری صداها را تشخیص داده و مابین اصواتی که دریافت می کنند تمایز قائل شوند.

نقش تربیت شنوایی

تربیت شنوایی سبب افزایش باقیمانده شنوایی نمی گردد. اما در عین حال سبب می شود که افراد نسبت به آنچه که می توانند بشنوند حساس تر شده و درک بهتری داشته باشند. مثلاً در مورد کودکانی که دچار نقص شنوایی عمیق هستند، حتی اگر بتوان آن ها را نسبت به صداهای بلند در فرکانس های بم، آگاه نمود، کار مهمی انجام گرفته است. زیرا اگرچه این اصوات در درک گفتار ممکن است نقش مهمی نداشته باشند، اما چون به عنوان نشانه هایی از وجود صوت در محیط پیرامون مطرح می گردند، مهم بوده و سبب می شوند که کودک دنیای اطراف خود را بهتر شناخته و تصویری از اشیای مختلف که صدای متفاوت دارند، بدست آورد.

نقش تربیت شنوایی

به طور کلی باید گفت که تربیت شنوایی چیزی به غیر آموزش خوب شنیدن و خوب درک کردن نیست. اما حوزه های کاربردی وسیع تربیت شنوایی و تنوع گروه های تحت آموزش، سبب گردیده که تعاریف مختلفی برای این اصطلاح پدید آید. به طور کلی باید گفت:

تربیت شنوایی کودکان

اما از آنجا که تربیت شنوایی در سنین کودکی به دلیل تاثیر آن در روند یادگیری زبان از اهمیت شایان توجهی برخوردار بوده و بازدهی مطلوب برنامه های تربیت شنوایی می تواند همچون ستنونی محکم تکیه گاه توانبخشی کودکان ناشنوا باشد؛ تعاریف متعددی نیز در رابطه با تربیت شنوایی کودکان مطرح گردیده که ما تنها به بیان یکی از آنها اکتفا می کنیم.

تربیت شنوایی عبارت است از ایجاد شرایط ارتباطی خاص که دست اندرکاران آموزش ناشنوایان از طریق آن می توانند به کودکان دچار نقص شنوایی کمک کنند تا به توانایی هایی در درک شنوایی گفتار دست یابند. توانایی هایی که کودکان شنوا آن ها را بدون مداخله دیگران به دست می آورند. با دقت بیشتر به کلیه تعاریف ارائه شده در این زمینه، چنین می توان نتیجه گرفت که هدف عمده تربیت شنوایی افزایش درک گفتار، توسعه آن و تشویق کودک در به کارگیری کلام است که از اهداف ثانویه توانبخشی ناشنوایان محسوب می گردد.

مراحل تربیت شنوایی

در زمان حاضر، نظریات گوناگون و متعددی در زمینه مراحل مختلف تربیت شنوایی ارائه شده که در اینجا یکی از معتبرترین نظریات به طور مختصر بیان می گردد.

1- توجه به صدا

اولین مرحله در تربیت شنوایی توجه به محرک صوتی ارائه شده می باشد، زیرا چنانچه فرد نسبت به صدا بی تفاوت باشد، نتیجتاً قادر به تشخیص و درک آن نخاوهد بود.

2- کشف صدا

کشف صدا به معنای آگاهی از وجود آن است و زمانی صورت می گیرد که یک صدا در محدوده شنوایی انسان قرار گیرد. به عبارت دیگر یک صدا تنها زمانی کشف می شود که از نقطه نظر فرکانسی در محدوده فرکانس های ۲۰ تا ۲۰۰۰۰ هرتز بوده و از نقطه نظر شدت نیز انرژی لازم برای تحریک سیستم شنوایی فرد داشته باشد.

آنچه که در آزمایش ادیومتری اصوات خالص اندازه گیری می شود، در واقع همین قدرت کشف صدا توسط فرد است. استفاده از سیستم های تقویت کننده نظیر سمعک توانایی کشف صدا توسط فرد را افزایش می دهد.

3- تمایز اصوات

تمایز در واقع قدرت تشخیص و تفاوت گذاری مابین اصوات مختلف است. حس شنوایی با توجه به خصوصیات فیزیکی متفاوت اصوات، پیام های عصبی مختلفی را تولید می کند که فرد را قادر می سازد تا بین اصوات مختلف تفاوت قائل شود. لازم به ذکر است که سیستم شنوایی انسان از نقطه نظر تمایز مابین اصوات دارای قدرت فوق العاده ای می باشد.

4- شناسایی صدا

شناسایی عبارت است از تشخیص صحیح اصوات از یکدیگر به نحوی که فرد هریک را کاملاً درک کرده باشد. تفاوت این مرحله با مرحله تمایز در این است که در طی تمایز اصوات، فرد تنها باید بتواند ما بین اصوات مشابه و متفاوت فرق بگذارد اما در طی مرحله شناسایی فرد علاوه بر تفاوت گذاری مابین اصوات باید هریک را به صورت جداگانه درک کند و آنچه را که شنیده به وسیله تکرار یا اشاره به آن مشخص کند. مرحله شناسایی این اصوات نسبت به مراحل قبلی از پیچیدگی بیشتری برخوردار بوده و در موقع انجام این مرحله تمامی مراحل قبلی باید انجام شده باشند.

5- درک مطلب

هدف نهایی درک شنوایی در واقع درک محرک، معنا و مفهوم آن می باشد. به عبارت دیگر هدف نهایی این است که مشخص گردد هدف از صدای ایجاد شده مخصوصاً در اصوات گفتاری چه بوده است. در طی این مرحله فرد باید مجموعه ای از کلمات را در کنار یکدیگر گذاشته و یک درک کلی بدست آورد. در واقع باید گفت که درک مطلب زمانی صورت می گیرد که فرد تمامی مراحل پیشین را پشت سر گذاشته و تفسیر درستی از پیام را که بر اساس الگوی صوتی ایجاد شده به دست می آورد.

درک شنوایی

درک گفتار در کودکان دچار نقص شنوایی

حس شنوایی در درک گفتار نقش اساسی را در کودکان دارای شنوایی طبیعی برعهده دارد، اما در کودکان دچار نقص شنوایی و به خصوص کودکان با آسیب شنوایی در حد عمیق، این حس نقش خود را به سایر حس ها نظیر بینایی واگذار می کند. غالب این کودکان در طی فرآیند رشد خود از سمعک اسنفاده می کنند. اگرچه سمعک بسیاری از اصوات را برای کودک دچار کم شنوایی قابل شنیدن می سازد اما بازهم او نمی تواند درکی مشابه سایر کودکان شنوا داشته باشد. این امر چندین دلیل دارد، مهم ترین دلیل این مشکل را باید در توانایی تمایز ضعیف اصوات توسط سیستم شنوایی کودک جستجو کرد و یا به عبارت دیگر باید گفت که حتی اگر تقویت اصوات در وضعیت کاملاً ایده آل باشد، بازهم کودک به علت از دست دادن قسمتی از گیرنده های حسی خود یا ضعف سیستم عصبی شنوایی قادر به درک مناسب نخواهد بود. همچنین مدارک علمی متعددی در دست است مبنی بر اینکه:

اگر این کودکان در سنین اولیه زندگی خود، یعنی سن زبان آموزی از سمعک برنامه های تربیت شنوایی استفاده نکنند، در سنین بالاتر دچار مشکلات عدیده ای می شوند. چرا که این کودکان به علت عدم دریافت ورودی های حسی از سیستم شنوایی، توانایی به کارگیری باقیمانده شنوایی خود را تا حدودی از دست خواهند داد و چنان چه در سنین بالاتر بهترین سیستم های تقویتی به فرد نیز ارائه گردد، بازهم وی قادر به فراگیری قسمت مهمی از اصوات محیطی و درک صحیح اصوات گفتاری نخواهد بود.

کودکان دچار نقص شنوایی

نقش حافظه در درک شنوایی گفتار

حافظه یکی از عواملی است که نقش مهمی را در درک گفتار برعهده دارد. حافظه عموماً دارای دو جزء اساسی است.

1- حافظه­ ی کوتاه مدت

حافظه­ی کوتاه مدت ما را قادر می سازد تا قسمتی از گفتار را تا زمانی که مابقی آن برسد نگه داری کنیم، تا نتیجتاً پردازش اصوات گفتاری تواماً در کنار یکدیگر صورت گیرد.

2- حافظه­ ی بلند مدت

این قسمت از حافظه به ما کمک می کند که از تمام تجربیات و اطلاعات ذخیره شده در در ذهن استفاده کرده و با مقایسه پیام گفتاری با این اطلاعات درکی درست از پیام صوتی به دست آوریم. اهمیت نقش حافظه در بیشتر مراحل درک گفتار و مخصوصاً در قسمت های نهایی یعنی در مرحله شناسایی اصوات گفتاری و درک آن ها شایان توجه است و ضعف حافظه که به دلیل عدم وجود تکرار از طریق شنوایی حاصل می گردد، یکی از مهم ترین دلایل عدم پیشرفت کودکان کم شنوا و کودکان ناشنوا در طی برنامه تربیت شنوایی می باشد. چرا که کودک قادر به بکارگیری اطلاعات قبلی خود در زمینه درک گفتار نیست. لازم به ذکر است که ضعف حافظه را نباید با ناتوانی ذهنی کودک در یادگیری مطالب اشتباه گرفت. چرا که ناتوانی های کودک در یادگیری خود علل پیچیده تری دارد.

سمعک ملاصدرا با بهره گیری از تخصصی ترین دستگاه های ارزیابی شنوایی در کلینیک خود، بیماران را به سمت تشخیص درست و در پی آن روش درمانی درست سوق می دهد تا بیماران در سریع ترین زمان ممکن حس شنوایی خود را بازیابی کنند و از لذت شنیدن طبیعی لذت ببرند.