گوش درد در نوزادان یکی از مشکلات رایج و نگران‌کننده برای والدین است که به دلیل ناتوانی کودک در بیان مستقیم درد، اغلب با نشانه‌های غیرمستقیم خود را نشان می‌دهد. این وضعیت نه تنها موجب ناراحتی و بی‌قراری نوزاد می‌شود، بلکه در صورت تشخیص دیرهنگام یا عدم درمان مناسب، ممکن است عوارض جدی‌تری برای سلامت گوش و شنوایی او به همراه داشته باشد. البته لازم به ذکر است که کاهش شنوایی معمولاً موقتی است و عوارض جدی (مثل ماستوئیدیت) نادر هستند. در این مقاله به بررسی دقیق علائم گوش درد نوزاد، آشنایی با علل مختلف آن و راهکارهای مؤثر برای مدیریت و درمان این عارضه میپردازیم. تا انتها همراه ما باشید.
علائم گوش درد نوزاد چیست
از آنجا که نوزادان قادر به بیان مستقیم درد یا ناراحتی خود نیستند، گوش درد معمولاً با نشانه‌های غیرمستقیم آشکار می‌شود. گریه‌های طولانی و بی‌علت، بی‌قراری به‌خصوص هنگام دراز کشیدن و لمس یا کشیدن مکرر گوش‌ها از رایج‌ترین علائم آن هستند. کاهش اشتها، خودداری از مکیدن شیر مادر و دشواری در خوابیدن نیز به این مشکل اشاره دارد.
در برخی موارد، تب خفیف یا حتی تب بالا (تب بالا یعنی برابر یا بیشتر از ۳۸ درجهٔ سانتی‌گراد) همراه با گوش درد در نوزاد مشاهده می‌شود. به علاوه، بعضی نوزادان برای کاهش فشار یا درد، سر خود را به بالش یا دستانشان فشار می‌دهند. کاهش واکنش به صدا یا بی‌توجهی به محرک‌های شنیداری نیز هشداری برای وجود گوش درد هستند. این کاهش پاسخ می‌تواند ناشی از مایع گوش میانی و افت شنوایی گذرا باشد.
در شرایطی، خروج مایع از گوش علامت عفونت یا پارگی پرده گوش استلازم به ذکر است که در صورت ترشح همراه با کاهش ناگهانی درد، احتمال پاره‌شدن پرده مطرح است و مراجعه فوری لازم است. پسوالدین باید این نشانه‌ها را با دقت زیر نظر بگیرند و در صورت تداوم یا شدت گرفتن علائم، بدون تأخیر به پزشک مراجعه کنند تا از بروز عوارض جدی پیشگیری شود.
علت گوش درد نوزاد
گوش درد در نوزادان مشکل شایعی است که به دلایلی مانند عفونت، ورود جسم خارجی، تجمع جرم، تغییر فشار هوا یا حتی درد ارجاعی ناشی از دندان درآوردن بروز می‌کند. ساختار حساس گوش نوزاد باعث می‌شود این مشکلات سریع‌تر ایجاد شده و علائمی چون گریه، بی‌قراری و دست بردن به گوش ظاهر شود. در ادامه این علل را بررسی میکنیم:
جسم خارجی در گوش
وجود جسم خارجی در گوش نوزاد از مشکلات جدی و دردناک به شمار میرود که نیاز به رسیدگی فوری دارد. معمولاً قطعات کوچک اسباب‌بازی، دانه‌های غذا یا پرز لباس از جمله مواردی هستند که اغلب وارد گوش می‌شوند. در چنین شرایطی، نوزاد بی‌قرار می‌شود، گریه می‌کند و به‌طور مکرر گوش خود را لمس می‌کند. در برخی موارد، این وضعیت با کاهش شنوایی یا بروز عفونت همراه است.
از طرفی، هرگونه تلاش والدین برای خارج کردن جسم با وسایلی مانند گوش‌پاک‌کن یا ابزار نوک‌تیز خطرناک بوده و احتمال آسیب جدی به پرده گوش را افزایش می‌دهد. ایمن‌ترین اقدام، مراجعه فوری به پزشک است تا جسم خارجی با ابزار تخصصی و بدون خطر خارج شود. این نکته را حتما در نظر داشته باشید که تا زمان ویزیت و مراجعه به پزشک، چیزی داخل گوش نکنید حتی روغن.
دندان در آوردن
دندان درآوردن که معمولا از 4 تا 7 ماهگی آغاز می‌شود، با بی‌قراری، افزایش خفیف دمای بدن، افزایش آب دهان و تمایل به گاز گرفتن همراه است. در این زمان برخی نوزادان دچار گوش درد می‌شوند. علت این موضوع ارتباط عصبی بین فک و گوش است؛ التهاب لثه باعث انتقال حس درد به گوش می‌شود.
نوزاد معمولا بدون مشکل واقعی در گوش، آن را میکشد یا مالش می‌دهد. برای کاهش ناراحتی، استفاده از دندان‌گیر خنک یا ماساژ ملایم لثه‌ها مؤثر است. همچنین در صورت مشاهده تب بالا یا ترشح از گوش، احتمال وجود عفونت باید بررسی و درمان پزشکی انجام شود.
عفونت گوش نوزاد
عفونت گوش، به‌ویژه در گوش میانی، از مشکلات شایع نوزادان است. این مشکل اغلب پس از سرماخوردگی یا عفونت تنفسی ایجاد می‌شود، زیرا مسیر شیپور استاش کوتاه و افقی است. در واقع کوتاهی و افقی‌بودن شیپور استاش و طاق‌باز بودن نوزاد، انتقال پاتوژن به گوش میانی را تسهیل می‌کند. تجمع مایع و رشد میکروب‌ها باعث التهاب و درد می‌شود. علائم این عارضه شامل گریه، تب، کاهش اشتها و گاهی ترشح از گوش است. از این رو، اگر درمان به‌موقع انجام نشود، خطر کاهش شنوایی وجود دارد.
انسداد شیپور استاش
شیپور استاش مجرایی باریک است که گوش میانی را به حلق متصل می‌کند. این مجرا فشار هوا را تنظیم و مایع را تخلیه می‌کند. در نوزادان به دلیل ساختار کوتاه‌تر، انسداد سریع‌تر رخ می‌دهد. سرماخوردگی، آلرژی یا التهاب تنفسی از عوامل شایع انسداد شیپور استاش هستند. انسداد باعث تجمع مایع، احساس فشار و درد می‌شود. نوزاد با گریه، بی‌قراری و لمس گوش واکنش نشان می‌دهد.
وجود جرم در گوش
جرم گوش ماده‌ای طبیعی و محافظ است، اما تجمع زیاد آن باعث گوش درد و کاهش شنوایی می‌شود. در این حالت نوزاد بی‌قرار شده و به صداها واکنش کمتری نشان می‌دهد. استفاده از گوش‌پاک‌کن یا وسایل نوک‌تیز برای خارج کردن جرم خطرناک است و احتمال آسیب به پرده گوش را بالا می‌برد. پاکسازی باید توسط پزشک یا متخصص انجام شود. بررسی دوره‌ای گوش و رعایت بهداشت نیز باعث جلوگیری از تجمع بیش از حد جرم می‌شود. حتما درنظر داشته باشید که از تمیز کردن روتین داخل مجرا خودداری کنید؛ فقط در صورت ایمپکشن علامت‌دار، برداشت توسط پزشک (سرومِنولیتیک/ایریگیشن/برداشت دستی) انجام می‌شود.
تغییر فشار هوا
تغییر فشار هوا، مانند پرواز یا صعود به ارتفاعات، گاهی باعث گوش درد در نوزادان می‌شود. این مشکل به دلیل ناتوانی شیپور استاش در تنظیم سریع فشار رخ می‌دهد. نوزاد بی‌قرار شده، گریه می‌کند و گوش خود را لمس می‌کند. برای کاهش درد در پرواز یا سفر، مکیدن پستانک یا شیر خوردن به باز شدن شیپور استاش کمک می‌کند. این روش، فشار را متعادل کرده و احساس ناراحتی را کاهش می‌دهد. در صورتی که درد با علائم دیگری مانند تب یا ترشح همراه شود، باید احتمال عفونت یا مشکلات دیگر بررسی شود.
شنا کردن و عفونت گوش خارجی
قرار گرفتن در آب آلوده یا استخرهای عمومی زمینه‌ساز عفونت گوش خارجی می‌شود. باقی ماندن آب در مجرای گوش محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها یا قارچ‌ها ایجاد می‌کند. از علائم این عارضه درد، خارش، قرمزی، ترشح و حساسیت گوش به لمس است در نوزادان، این وضعیت اغلب با بی‌قراری هنگام خوابیدن روی گوش یا لمس آن همراه است.
درمان خط اول قطرهٔ آنتی‌بیوتیک موضعی (گاهی همراه استروئید) است؛ ضدقارچ فقط در موارد قارچی تجویز می‌شود. برای پیشگیری، به‌جای خشک نگه داشتن کامل گوش، بعد از آب، بدون فروبردن گوش‌پاک‌کن، صرفاً با حوله خشک کنید و چند دقیقه سرتان را کج نگه دارید تا آب خارج شود.
درمان گوش درد نوزاد
درمان گوش درد نوزاد نیاز به دقت و توجه ویژه دارد، زیرا نوزادان قادر به بیان دقیق مشکل خود نیستند. در صورت مشاهده علائمی مانند گریه‌های مداوم، بی‌قراری یا دست بردن به گوش، مراجعه به پزشک اطفال ضروری است. پزشک پس از معاینه، علت را مشخص کرده و در صورت وجود عفونت، داروی مناسب تجویز می‌کند. در برخی نوزادان/شیرخواران بسته به سن و شدت علائم، ممکن است پزشک مشاهدهٔ دقیق ۲–۳ روزه را به‌جای آنتی‌بیوتیک فوری توصیه کند. پیش از مراجعه به پزشک، برخی روش‌های ایمن درمان خانگی وجود دارد که به کاهش درد و آرامش نوزاد کمک بسزایی می‌کند. در ادامه این روش‌های خانگی را بیشتر توضیح میدهیم.
روش های خانگی برای کاهش درد گوش نوزاد
برای کاهش موقت گوش‌درد نوزاد تا زمان مراجعه به پزشک، استفاده از چند روش خانگی ایمن به آرامش و بهبود حال او کمک شایانی می‌کند. قرار دادن کمپرس گرم و ملایم روی گوش، التهاب را کاهش داده و درد را تسکین می‌دهد. همچنین نگه داشتن نوزاد در وضعیت نیمه‌نشسته، می‌تواند ناراحتی را کم کند و شاید به تهویهٔ بهتر کمک کند. افزون بر این، مکیدن پستانک یا شیر، به‌ویژه هنگام تغییر فشار هوا، موجب باز شدن شیپور استاش می‌شود. در صورتی که علت گوش درد نوزاد با دندان‌درآوردن مرتبط باشد، دندان‌گیر خنک یا ماساژ ملایم لثه‌ها بسیار مؤثر خواهد بود. علاوه بر این، ایجاد محیطی آرام و بدون سر و صدا نیز باعث کاهش بی‌قراری نوزاد می‌شود. همچنین با نظر پزشک/دستور دارویی، استامینوفن برحسب وزن برای تسکین درد/تب قابل استفاده است؛ از مصرف خودسرانهٔ آنتی‌بیوتیک خودداری کنید.
سخن پایانی
در این مقاله توضیح دادیم که گوش درد در نوزادان مشکلی رایج اما جدی است که نیازمند توجه ویژه والدین است. شناخت علائم و دلایل مختلف این عارضه کمک می‌کند تا در مراحل اولیه تشخیص داده شده و درمان مناسب انجام شود. همچنین روش‌های درمان خانگی نیز باعث تسکین موقت درد نوزاد می‌شود، اما این اقدامات تنها مکمل هستند و جایگزین مراجعه به پزشک نمی‌شوند. به‌همین دلیل، در صورت مشاهده علائم گوش درد نوزاد، حتماً باید هرچه سریع‌تر او را نزد پزشک برد تا از بروز عوارض جدی جلوگیری شود.
سوالات متداول
- علائم رایج گوش درد در نوزادان چیست؟
گریه مداوم، بی‌قراری، لمس یا کشیدن گوش‌ها و کاهش اشتها از علائم معمول گوش درد در نوزادان هستند.
- آیا دندان درآوردن باعث گوش درد نوزاد می‌شود؟
دندان‌درآوردن می‌تواند گاز گرفتن، آبریزش دهان، بی‌قراری، کشیدن گوش و افزایش خفیف دما ایجاد کند، اما تب ≥۳۸°C یا عفونت گوش را توجیه نمی‌کند؛ در تب/ترشحِ گوش، باید از نظر عفونت بررسی شود.
- چه زمانی باید نوزاد را به پزشک برد؟
در صورت تب ≥۳۸°C، ترشح از گوش، درد شدید/بی‌قراری مداوم، تورم یا قرمزی پشت گوش، یا کاهش پاسخ به صدا، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
