لوزهٔ سوم (آدنوئید) بافت لنفاوی حلقی است که در سقفِ خلفیِ بینی و سقفِ حلق قرار دارد و بخشی از حلق‌وارهٔ لنفاوی (Waldeyer’s ring) است؛ در کودکان دستگاه ایمنی در حال رشد است، این بافت به شناسایی آنتی‌ژن‌ها و تحریک پاسخ ایمنی موضعی کمک می‌کند، اما هیپرتروفی یا التهاب مزمن آن می‌تواند باعث انسداد مجرای بینی و مشکلات تنفسی شود. در این مقاله به بررسی علائم، علل، عوارض و روش‌های درمان لوزه سوم در کودکان میپردازیم. همراه ما باشید.
علائم لوزه سوم در کودکان
شاید این سوال برایتان پیش بیاد که لوزه سوم چیست؟ در جواب باید گفت که لوزه سوم یا آدنوئید بافتی لنفاوی است که در پشت بینی و بالای حلق قرار دارد و در کودکان نقش مهمی در دفاع بدن در برابر عفونت‌ها ایفا می‌کند. بزرگ شدن غیرطبیعی لوزه سوم اغلب به دلیل عفونت‌های مکرر یا عوامل آلرژیک ایجاد می‌شود و با علائم خاصی همراه است. از جمله علائم شایع شامل انسداد یا گرفتگی بینی، تنفس دهانی، خرخر و خرناس شبانه، خواب بی‌کیفیت و گاهی وقفه‌های تنفسی (آپنه‌های کوتاه) در خواب است. تنفس دهانی مزمن می‌تواند باعث خشکی دهان و هالیتوز (بوی بد دهان) شود. همچنین خر و پف شبانه، خواب بی‌قرار و حتی وقفه‌های تنفسی کوتاه در خواب نیز از دیگر علائم هستند که بر کیفیت خواب کودک تأثیر می‌گذارند و موجب خواب‌آلودگی و بی‌حوصلگی در طول روز می‌شوند.
کودکان مبتلا به لوزه سوم معمولاً صدایی تودماغی دارند و گفتارشان تغییر می‌کند. همچنین به دلیل بسته شدن مسیر شیپور استاش، گوش‌ها در معرض تجمع مایع، عفونت‌های مکرر و کاهش شنوایی قرار می‌گیرند.
علت بزرگ شدن لوزه سوم در کودکان چیست
بزرگ شدن لوزه سوم در کودکان معمولاً نتیجه واکنش بدن به عوامل محرک یا عفونت‌های مکرر دستگاه تنفسی است. لوزه سوم که بخشی از سیستم ایمنی است، در ابتدای ورود میکروب‌ها از راه بینی و دهان فعال شده و برای مقابله با آنها سلول‌های دفاعی تولید می‌کند. زمانی که کودک به طور مکرر دچار سرماخوردگی، آنفولانزا یا عفونت‌های باکتریایی و ویروسی شود، این بافت بیش از حد تحریک شده و در پاسخ به فعالیت زیاد، متورم و بزرگ می‌شود. آلرژی‌های فصلی یا حساسیت به گردوغبار، آلودگی هوا و دود سیگار نیز از دیگر عواملی هستند که التهاب مزمن و بزرگ شدن لوزه سوم را تشدید می‌کنند.
افزون بر این، در برخی کودکان، زمینه ژنتیکی و ساختار سیستم ایمنی بدن باعث می‌شود این بافت نسبت به محرک‌ها واکنش شدیدتری نشان دهد. همچنین وجود ریفلاکس فوق‌مری (ریفلاکس حلقی–حنجره‌ای)، که در آن اسید معده به مسیر تنفسی بالایی برمی‌گردد، معمولا موجب التهاب و تورم مداوم می‌شود. به علاوه، ضعف سیستم ایمنی یا مواجهه طولانی‌مدت با محیط‌های شلوغ و پر از عوامل بیماری‌زا، مانند مهدکودک، احتمال بروز این مشکل را افزایش می‌دهد.
مشکلات مرتبط به لوزه سوم در کودکان
لوزه سوم در کودکان نقش مهمی در محافظت از بدن در برابر میکروب‌ها دارد، اما بزرگ شدن غیرطبیعی آن اغلب مشکلات متعددی برای کودک ایجاد می‌کند. بی‌توجهی به این وضعیت منجر به مشکلات جدی در رشد جسمی و کیفیت زندگی کودک می‌شود. در ادامه این مشکلات را توضیح میدهیم:
عفونت گوش
ارتباط میان لوزه سوم بزرگ یا دچار عفونت و بروز مشکلات گوش میانی در کودکان بسیار شایع است. زمانی که این بافت حجیم یا ملتهب به دهانه لوله استاش فشار وارد کرده یا آن را مسدود کند، روند طبیعی تهویه و تخلیه گوش میانی مختل می‌شود. در نتیجه، فشار منفی ایجاد شده باعث تجمع مایع در این ناحیه می‌شود و شرایط برای عفونت‌های مکرر حاد یا اوتیت مزمن فراهم می‌شود. این وضعیت باعث کاهش موقت شنوایی، تأخیر در یادگیری گفتار و افت عملکرد کودک در محیط آموزشی می‌شود.
در کودکانی با اوتیت مکرر یا افیوژن مقاوم که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند، آدنوئیدکتومی می‌تواند به بهبود تهویهٔ گوش میانی و کاهش عفونت‌ها کمک کند؛ با این حال شواهد کلی در مورد تأثیر قطعی روی بهبود شنوایی محدود و مختلط است و تصمیم درمانی باید مبتنی بر سن، وضعیت بالینی و راهنمایی متخصص باشد.
به همین دلیل، در صورت تکرار مکرر عفونت گوش یا باقی ماندن مایع در گوش میانی برای مدت طولانی، مراجعه به متخصص گوش و حلق و بینی اهمیت زیادی دارد تا نقش لوزه سوم بررسی شده و بر اساس سن و سوابق کودک، بهترین روش درمانی انتخاب شود.
عفونت های مزمن
آدنوئیدهایی که به صورت مزمن دچار التهاب یا عفونت باقی می‌مانند، بستری مناسب برای رشد و گسترش میکروب‌ها در ناحیه حلق، سینوس‌ها و گوش ایجاد می‌کنند؛ این حالت به عنوان آدنوییدیت مزمن شناخته می‌شود و با علائمی مانند ترشحات چرکی، بوی نامطبوع دهان، گرفتگی مداوم بینی و تکرار سینوزیت همراه است. برخلاف آدنوییدیت حاد که معمولاً به دنبال عفونت ویروسی یا باکتریایی گذرا رخ می‌دهد، نوع مزمن التهاب طولانی‌مدت و وجود بیوفیلم‌های باکتریایی در بافت را در بر دارد که می‌تواند باعث کاهش پاسخ به آنتی‌بیوتیک‌ها شود.
همچنین بررسی عوامل زمینه‌ای مانند رفلاکس معده یا نقص سیستم ایمنی اهمیت بالایی دارد. در برخی موارد، جراحی حذف آدنوئید به منظور برداشتن منبع عفونت ضرورت پیدا می‌کند.
هیپرتروفی آدنوئید
هیپرتروفی آدنوئید به بزرگ شدن غیرطبیعی و بیش از حد بافت آدنوئید یا همان لوزه سوم گفته می‌شود که معمولاً در پشت بینی و بالای حلق قرار دارد. این حالت زمانی ایجاد می‌شود که این بافت به دلیل عفونت‌های مکرر، التهاب‌های مزمن یا واکنش‌های ایمنی بیش از حد رشد کند و باعث انسداد راه تنفسی بینی شود. به‌علت موقعیت آدنوئید، بزرگ شدن آن مسیر هوایی را مسدود کرده و تنفس از بینی را دشوار کند، به‌طوری که کودک مجبور به تنفس از دهان شود. این مشکل باعث خر و پف، وقفه‌های تنفسی در خواب و کاهش کیفیت خواب می‌شود و می‌تواند بر رشد طبیعی کودک تأثیر منفی بگذارد. همچنین، هیپرتروفی آدنوئید عملکرد لوله استاش را مختل کرده و خطر بروز عفونت‌های گوش میانی و کاهش شنوایی را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، هیپرتروفی آدنوئید به عنوان یکی از مشکلات مهم مرتبط با لوزه سوم در کودکان شناخته می‌شود و نیازمند تشخیص و درمان به موقع است تا از بروز عوارض جدی جلوگیری شود.
آپنه انسدادی خواب
آپنه انسدادی خواب وضعیتی است که در آن مسیر تنفسی کودک هنگام خواب به‌طور موقت و مکرر مسدود می‌شود و تنفس به‌طور کامل یا جزئی قطع می‌گردد. این وقفه‌های تنفسی باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به بدن و بیداری‌های مکرر شبانه می‌شود که کیفیت خواب کودک را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. یکی از علل شایع این مشکل، بزرگ شدن لوزه سوم (آدنوئید) و لوزه‌های کام است که راه هوایی را تنگ یا مسدود می‌کند. در نتیجه، کودک دچار خر و پف شدید، تنفس دهانی، خستگی روزانه، بی‌حوصلگی و مشکلات تمرکز می‌شود. آپنه انسدادی خواب اگر درمان نشود، عوارض جدی مانند اختلال در رشد جسمی و ذهنی، مشکلات قلبی و افزایش فشار خون را به دنبال خواهد داشت.
درمان لوزه سوم در کودکان
روش درمانی برای آدنوئید کودکان بر اساس شدت علائم، تکرار عفونت‌ها، تأثیر بر شنوایی و کیفیت خواب تعیین می‌شود و طیفی از مراقبت‌های محافظه‌کارانه تا جراحی را در بر می‌گیرد. در مراحل ابتدایی، کنترل آلرژی با استفاده از آنتی‌هیستامین‌ها، اسپری‌های ضد التهاب بینی و مدیریت عفونت‌های تنفسی انجام می‌شود. اسپری‌های کورتیکواستروییدی بینی (intranasal corticosteroids) نقش هدفمندی دارند و اغلب برای کاهش هیپرتروفی و علائم تنفسی کوتاه‌مدت توصیه می‌شوند.
در مواردی، دوره‌های کوتاه‌مدت آنتی‌بیوتیک برای آدنوییدیت حاد تجویز می‌شود، اما مصرف مکرر آنتی‌بیوتیک‌ها برای آدنوییدیت مزمن محدودیت دارد. درواقع آنتی‌بیوتیک‌ها برای آدنوییدیت حاد مناسب‌اند اما برای آدنوئیدیت مزمن/هیپرتروفی مزمن شواهد محدودی برای مفید بودن مصرف مکرر وجود دارد.
زمانی که بزرگ شدن یا التهاب مزمن آدنوئید باعث عفونت‌های مکرر گوش، کاهش شنوایی، آپنه خواب یا مشکلات رشد شود، مشاوره جهت انجام آدنوئیدکتومی مطرح می‌شود. در برخی گروه‌های خاص (مثلاً کودکانی با اوتیت مقاوم یا آپنهٔ بالینی قابل‌تأیید) آدنوئیدکتومی می‌تواند به بهبود تهویهٔ گوش و نشانه‌های تنفسی کمک کند، اما شواهد دربارهٔ تأثیر قطعی و یکسان بر همهٔ شاخص‌ها (مثل شنوایی طولانی‌مدت یا کیفیت زندگی) محدود است و نیاز به تصمیم‌گیری موردی دارد.
تصمیم نهایی درمانی باید با مشارکت خانواده و تیم پزشکی شامل متخصصان اطفال و گوش، حلق و بینی گرفته شود، به‌گونه‌ای که مزایا، ریسک‌ها و گزینه‌های غیرجراحی به دقت بررسی گردد.
جراحی لوزه کودکان
جراحی لوزه در کودکان معمولاً زمانی توصیه می‌شود که بزرگ شدن یا التهاب مکرر لوزه‌ها مشکلات قابل توجهی مانند عفونت‌های مکرر، اختلال در تنفس، آپنه خواب، یا مشکلات تغذیه و رشد ایجاد کند. این عمل که به تونسیلکتومی معروف است، با هدف برداشتن بافت لوزه‌های کام انجام می‌شود تا مسیر هوایی باز شده و تعداد عفونت‌ها کاهش یابد. جراحی معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و پیش از آن نیازمند آماده‌سازی‌های دقیق است. از جمله آمادگی‌های مهم قبل و بعد از جراحی لوزه کودکان را در ادامه بررسی کرده‌ایم.
آمادگی های لازم قبل از انجام جراحی لوزه در کودکان
آمادگی برای آدنوئیدکتومی شامل ارزیابی کامل پیش از عمل، آگاه‌سازی خانواده و رعایت دستورالعمل‌های روز عمل است؛ از این رو، پزشک یا تیم جراحی سابقه پزشکی کامل، حساسیت‌ها، داروهای مصرفی (به‌خصوص داروهای ضدانعقاد) و تاریخچه عفونت‌های اخیر کودک را مرور می‌کنند و در صورت نیاز آزمایشات پایه یا مشاوره بیهوشی انجام می‌شود. خانواده باید از قوانین ناشتا بودن کودک قبل از بیهوشی پیروی کنند ؛ ناشتا بودن قبل از بیهوشی طبق دستورالعمل‌های بیهوشی انجام می‌شود؛ به‌طور معمول مایعات شفاف تا 2 ساعت پیش از عمل و غذاهای جامد حداقل 6 ساعت (برای وعده‌های سنگین تا 8 ساعت) منع می‌شود، اما خانواده باید دستورات تیم بیهوشی را دقیقا دنبال کنند و لیستی از داروها و کمک‌های اضطراری همراه داشته باشند. توصیه می‌شود کودک روز عمل لباس راحت بپوشد، همراهان آرام و آماده باشند و وسایل آرامش‌بخشی مانند یک عروسک همراه داشته باشند تا استرس کاهش یابد. همچنین اطلاعاتی درباره روند عمل، مدت بستری مورد انتظار و نکات مراقبتی پس از بیهوشی در اختیار خانواده قرار می‌گیرد تا ترس و ابهامات کاهش یابد و فرآیند پذیرش روان‌تر گردد.
مراقبت های بعد از جراحی لوزه کودکان
پس از آدنوئیدکتومی معمولاً بهبودی سریع‌تر و دورهٔ نقاهت کوتاه‌تری دیده می‌شود (چند روز)، اما پس از تونسیلکتومی درد گلو و ناراحتی تا یک هفته یا بیشتر ممکن است و معمولاً توصیه می‌شود کودک 7–14 روز از مدرسه دور بماند. خانواده باید برای کنترل درد، مصرف مایعات و علایم هشداردهنده (خون‌ریزی، تب پایدار، تنگی نفس) آموزش ببینند.
در مراجعات پس از عمل، پزشک وضعیت بهبود زخم و گوش‌ها را بررسی می‌کند و در صورت گذاشتن لوله تهویه یا وجود پیشینه اوتیت، پیگیری شنوایی سازمان‌دهی می‌شود. با مراقبت مناسب و پیگیری پزشکی، بیشتر کودکان بهبود کامل یافته و علائم تنفسی و عفونی‌شان بهبود می‌یابد.
سخن پایانی
در این مقاله توضیح دادیم که لوزه سوم کودکان نقش مهمی در سیستم ایمنی کودکان دارد اما بزرگ شدن یا التهاب مزمن آن مشکلات جدی تنفسی، عفونی و شنوایی ایجاد می‌کند که بر رشد و کیفیت زندگی کودک تأثیر منفی دارد. تشخیص به موقع، پیگیری دقیق و انتخاب روش درمانی مناسب، از مراقبت‌های محافظه‌کارانه تا جراحی، این عوارض را کاهش داده و سلامت کودک را تضمین می‌کند و خانواده‌ها و پزشکان باید با همکاری و آگاهی کامل، بهترین تصمیم را برای کودک اتخاذ کنند.
سوال متداول
- لوزه سوم چیست و چه نقشی در بدن کودک دارد؟
لوزه سوم بافت لنفاوی پشت بینی است که به تقویت سیستم ایمنی و مقابله با میکروب‌ها کمک می‌کند.
- علائم شایع بزرگ شدن لوزه سوم در کودکان چیست؟
گرفتگی بینی، تنفس دهانی، خر و پف شبانه، تغییر صدا و عفونت‌های مکرر گوش از علائم اصلی بزرگ شدن لوزه سوم در کودکان است.
- چه زمانی جراحی لوزه سوم برای کودک لازم می‌شود؟
زمانی که بزرگی یا التهاب لوزه سوم باعث عفونت‌های مکرر، مشکلات تنفسی، آپنه خواب یا کاهش شنوایی شود، جراحی توصیه می‌شود.
