چگونه می توانیم از کم شنوایی و عوارض آن در فرزندمان پیشگیری کنیم؟

والدین عزیز، آیا تاکنون به اهمیت شنوایی در زندگی کودک خود فکر کرده اید؟

آیا به این موضوع فکر کرده اید که چرا باید کم شنوایی را هر چه زودتر تشخیص بدهیم؟

بطور متوسط سالانه حدود ۷۰۰۰ نوزاد مبتلا به کم شنوایی مادرزادی در کشور متولد می شوند. با توجه به اینکه تعداد بسیار بیشتری نیز بعد از تولد و یا به دنبال بیماری هایی که شنوایی را هم درگیر می کنند، دچار کم شنوایی می شوند، غربالگری شنوایی سراسری اهمیت خود را نشان می دهد.

شنوایی رکن اصلی در کسب مهارت های زبانی است. کم شنوایی نوزاد را نمی توان به چشم دید و نوزاد نمی تواند کم شنوایی خود را به زبان بیاورد. حتی در صورتی که کم شنوایی نوزاد کمتر از ۵۰ درصد باشد و یا فقط یک گوش نوزاد کم شنوا یا ناشنوا باشد، صداسازی، گریه و مهارت های اولیه شنوایی-گفتاری او می تواند بسیار شبیه نوزادان سالم باشد. ماه ها و سال های نخست زندگی برای رشد مهارت های گفتاری و زبانی اهمیت بسیار دارد. نوزاد کم شنوا بسته به میزان، نوع و شکل کم شنوایی با دشواری هایی در کسب مهارت های شنیداری، گفتاری و زبان آموزی روبرو خواهد شد. کم شنوایی مشکلات عاطفی، روحی و آموزشی زیادی را برای کودک ایجاد می کند و تا حد بسیاری آینده او و زندگی خانواده او را دچار آسیب خواهد کرد.

غربالگری شنوایی نوزادان

از سال ۲۰۰۰ که کمیته مشترک شنوایی نوزادان آمریکا (شامل انجمن های پزشکی تخصصی گوش و حلق و بینی، اطفال، شنوایی و گفتار آمریکا و مراکز مرتبط) منشور طرح جامع بیماریابی جهانی شنوایی نوزادان یا UNHS (Universal Newborn HearingScreening) تصویب کردند (که تاکنون چند بار ویرایش و تکمیل شده است)، بر غربالگری شنوایی تمامی نوزادان و شیرخواران بلافاصله پس از تولد تاکید شده است. در آخرین ویرایش منشور فوق، روش غربالگری با استفاده توام از دو دستگاه TEOAE و AABR تعیین شده و در حال حاضر تمامی نوزادان و شیرخواران در آمریکا بلافاصله پس از تولد در زایشگاه با روش های فوق آزمایش می شوند.

در روشTEOAE  یک پروب کوچک داخل مجرای گوش نوزاد قرار می گیرد و دستگاه بصورت یک اسکن شنوایی به طور اتوماتیک صدایی را وارد گوش نوزاد کرده و بازتاب آن را پردازش می کند. در صورت سلامت مسیر انتقال صدا به گوش میانی و عدم وجود هرگونه عفونت در گوش میانی و نیز سلامت حلزون سیستم حلزون شنوایی، نتیجه ی تست گذر (Pass) خواهد بود و در صورت وجود مشکل در هر یک از قسمت های فوق، نتیجه ی ارجاع (Referral) گزارش می شود.

در آزمایشAABR  چند الکترود سطحی کوچک روی سر و پشت گوش ها چسبانده شده و این بار مسیر عصب شنوایی از حلزون تا ساقه مغز مورد بررسی قرار می گیرد. این آزمایش نیز ساده، بدون ناراحتی برای نوزاد، سریع (حدود ۱۵ دقیقه برای هر دو گوش) می باشد. مجددا در صورت سلامت مسیر عصب شنوایی بطور اتوماتیک عبارت گذر (Pass) و در غیر این صورت ارجاع (Referral) گزارش می شود.

نوازدی سالم است که در هر دو آزمایش نتیجه گذر (Pass) باشد و در صورت نتایج ارجاع (Referral) آزمایش های تخصصی تشخیص محل ضایعه و سنجش آستانه شنوایی انجام و نوزاد جهت معالجه یا توانبخشی ارجاع می شود.

کمیته مشترک شنوایی نوزادان و شیرخواران ایران (شامل معاونت پیشگیری سازمان بهزیستی کشور، انجمن علمی شنوایی شناسان ایران، انجمن علمی متخصصین گوش و حلق و بینی ایران، انجمن علمی پزشکان نوزادان ایران و چند نهاد دولتی وNGO  و دانشگاهی دیگر) همگی ضمن تائید منشور UNHS سعی دارند تا این طرح را بومی کرده و در ایران نیز عملیاتی کنند.

از آنجائی که کم شنوایی اکتسابی نیز می تواند بعد از تولد و طی چند ماه اول زندگی شیرخوار و یا کودک را دچار کند، بهتر است پس از غربالگری شنوایی تا سن ۵ سالگی در دوره های ۶ ماهه یا یک ساله مجدداً آزمایش تکرار شود تا طی مراحل رشد از سلامت کامل شنوایی هر دو گوش مطمئن باشیم. بدین ترتیب می توانیم سن تشخیص کم شنوایی را که متاسفانه در کشور ما بسیار بالا است (حدود ۴ سال) به پایین ترین سطح خود برسانیم.

روش کار و ملاحظات

ابتدا بهتر است شرایط حضور نوزاد یا شیرخوار در آزمون بیماریابی شنوایی را تشریح کنیم. جهت حضور در مراکز غربالگری شنوایی آمادگی خاصی لازم نیست. کافی است به مراکز غربالگری شنوایی تماس گرفته و درخواست نوبت کنید.

روز آزمون بهتر است نوزاد یا شیرخوار حمام شده باشد و دچار هیچ گونه بیماری (مثل سرماخوردگی) نباشد و از آخرین بیماری او حداقل ۲ هفته گذشته باشد.

اگر چه جامع ترین روش غربالگری شنوایی انجام همزمان هر دو روشAABR و TEOAE می باشد، ولی برخی مراکز ممکن است به دستگاه AABR مجهز نباشند.

غربالگری شنوایی

باید بدانیم قبولی نوزاد در آزمون TEOAE تنها دلیل بر سلامت شنوایی در مسیر گوش خارجی، گوش میانی و حلزون شنوایی است و به هیچ وجه مسیر عصبی شنوایی را بررسی نمی کند و ممکن است نوزادی که در آزمون  TEOAEقبول شده باشد دچار آسیب در عصب شنوایی (عصب هشتم مغزی) و مسیر عصبی شنوایی تا قشر مغز (مسیر عصبی که از پل مغزی و ساقه مغز می گذرد) باشد و با این وجود در آزمون غربالگری شنوایی قبول شود.

دقیقاً به همین دلایل کمیته مشترک شنوایی نوزادان آمریکا و پس از آن کمیته مشترک شنوایی نوزادان ایران انجام غربالگری شنوایی را به روش توام موکداً توصیه می کند.

پس از اطمینان از اینکه مرکز غربالگری به هر دو دستگاه مجهز است، به مرکز غربالگری شنوایی مراجعه کنید. (ادیولوژیست) هر دو آزمون را برای نوزاد یا شیرخوار شما انجام می دهد. اگر نوزاد در هر دو روش قبول شد، شنوایی او کاملاً سالم است. در صورتی که کودک در آزمون غربالگری شنوایی (حتی یکی از دو روش فوق) رد شد: “نگران نشوید و نترسید.” اجازه بدهید ادیولوژیست مراحل بررسی شنوایی بالینی را شروع کند و نوزاد یا شیرخوار شما باید مراحل آزمون های تشخیصی شنوایی را بگذراند.

در این مرحله مجموعه آزمون های بالینی با آزمون آنالیز گوش میانی (تمپانومتری، رفلکس اکوستیک) شروع می شود و ادیولوژیست بدنبال عفونت یا ترشح در گوش میانی، نقص ساختاری جنینی در گوش میانی است. اگر نوزاد شما سنی کمتر از ۳ ماه دارد، باید دستگاه تمپانومتری خاص نوزادان (دارای پروب تون ۱۰۰۰ هرتز) بکار برده شود و دستگاه های معمول تمپانومتری برای این نوزادان قابل استفاده نیست.

مرحله بعدی آزمون  ASSR است. این آزمون قطیعت افت شنوایی در حلزون، عصب شنوایی و مسیر عصبی شنوایی در پل مغزی و ساقه مغز را بررسی می کند.

اگر نوزاد در دو آزمون فوق (آنالیز گوش میانی و ASSR) سالم بود (که خیلی نادر است)، به عنوان سالم در نظر گرفته می شود. در صورتی که در آزمون آنالیز گوش میانی دچار مشکل تشخیص داده شد باید نتایج جهت درمان به متخصصین گوش و حلق و بینی ارجاع شود.

در صورتی که آنالیز گوش میانی نتایج سالم را نشان بدهد ولی در  ASSRکم شنوایی قطعی باشد، آزمون های بعدی جهت تشخیص محل ضایعه شامل  DPOAE، EcoGو Diagnostic ABR می باشد.

نتایج مجموعه آزمون های فوق امکان درمان را بررسی کرده و نوزاد جهت مراحل درمان یا بهره مندی از خدمات توانبخشی شنیداری مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.

چند نکته مهم

۱) آزمون های غربالگری (بیماریابی) شنوایی (AABR و TEOAE) و آزمون های تکمیلی پس از آن ها (Immittance وABR ، ASSR،ECoG،DPOAE ) هیچ گونه درد یا آثار ناراحت کننده ای برای نوزاد شما نخواهد داشت.

۲) در این آزمون ها هیچ گونه اشعه یا محرک خطرناکی استفاده نمی شود و حتی تکرار آزمون به صورت متعدد هیچ گونه عوارضی برای نوزاد یا شیرخوار ندارد.

۳) ترس از نتیجه منفی در آزمون های غربالگری نباید موجب پرهیز از شرکت در این آزمون ها شود. باید بدانید که نتایج منفی در این آزمون ها نادر و در اکثر موارد این نتایج ناشی از بیماری هایی است که قابل درمان می باشند و نباید باعث نگرانی شما باشد.

۴) با توجه به اینکه کودک شما تا سن ۴ سالگی در معرض بیماری های مختلفی است که می توانند شنوایی کودک شما را متأثر کنند، بهتر است تا سن ۴ سالگی هر ۶ ماه یک بار یا سالی یک بار آزمون شنوایی را تکرار کنید.

۵) در برخی موارد ممکن است شنوایی در بدو تولد طبیعی باشد، ولی نوزاد به علت سابقه برخی بیماری ها و درمان های پس از تولد (نوزادانی که پس از تولد در NICU قرار می گیرند، نوزادانی که دچار زردی شدید نوزادی شده اند و خون آنها عوض شده است، نوزادانی که دچار هیپوکسی نوزادی شده اند و پس از تولد به علت نرسیدن اکسیژن و مشکلات تنفسی کبود شده اند)، در معرض کم شنوایی تأخیری پیشرونده باشد. در این موارد با ادیولوژیست خود جهت مونیتورینگ (پایش های دوره ای) شنوایی نوزادتان همکاری کنید.