شنوایی باقیمانده به میزان شنوایی افراد مبتلا به ناشنوایی یا کم‌شنوایی گفته می‌شود. در تربیت شنوایی کودکان، متخصصان با استفاده از روش‌ها و تمرینات خاصی به این کودکان کمک می‌کنند از شنوایی باقیمانده خود استفاده کنند و حساسیت شنوایی خود را افزایش دهند. افزایش سرعت زبان‌آموزی، ظرفیت تولید گفتار و اعتمادبه‌نفس از دیگر فواید تربیت شنوایی محسوب می‌شوند. در ادامه، شما را با مراحل و دیگر جنبه‌های آن آشنا می‌کنیم و به علائم و روش‌های درمان کم‌شنوایی می‌پردازیم.
اهمیت تربیت شنوایی کودکان در رشد مهارت های اجتماعی
انسان‌ها موجوداتی اجتماعی هستند و به برقراری ارتباط با دیگر انسان‌ها نیاز دارند. ازآنجایی‌که کودکان کم‌شنوا و ناشنوا در برقراری ارتباط با دیگران با مشکلاتی روبه‌رو هستند، تربیت شنوایی آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. تربیت شنوایی می‌تواند به رشد مهارت‌های گفتاری کودکان و به‌تبع آن، رشد مهارت‌های اجتماعی آن‌ها کمک کند. به عبارت دیگر، به کودکان کمک می‌کند به‌خوبی بشنوند، درک کنند و پاسخ دهند.
تربیت شنوایی کودکان: چه عواملی موثر است؟
عوامل بسیاری در میزان موفقیت تربیت شنوایی کودکان کم شنوا و ناشنوا مؤثر هستند. برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- میزان باقیمانده شنوایی: هر چه باقیمانده شنوایی کودک بیشتر باشد، می‌تواند نتایج بهتری بگیرد
- سن کودک: هر چه تربیت شنوایی در سنین کمتر آغاز شود، می‌تواند فواید بیشتری داشته باشد. متأسفانه، تربیت شنوایی نمی‌تواند به کودکان بالای 12 سال کمک چندانی کند
- سن ابتلا به کم‌شنوایی: اگر کودک بعد از شروع مدرسه دچار کم‌شنوایی یا ناشنوایی شود، می‌تواند نتایج بهتری را مشاهده کند
- استفاده از سمعک: اگر کودک از سنین کمتر حتی چندماهگی از سمعک استفاده کند، می‌تواند نتایج بهتری بگیرد
- صبر و حوصله کودک
- دادن جایزه به کودک و تشویق‌کردن او
- همکاری والدین با متخصصان و استفاده‌نکردن آن‌ها از خشونت
- میزان آرامش یا تنش در محیط
- تنوع و جذابیت محتوای جلسات و تناسب آن‌ها با باقیمانده شنوایی کودک
- تلاش برای تقویت حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت کودک
مراحل تربیت شنوایی کودکان چگونه است؟
مراحل تربیت شنوایی کودکان عبارت‌اند از:
- کشف صدا: در این مرحله، متخصصان روی محرک‌های صوتی تمرکز می‌کنند و به کودکان کمک می‌کنند صداها یا سکوت را تشخیص دهند
- تمایز: در این مرحله، متخصصان به کودکان کمک می‌کنند تفاوت میان صداها را درک کنند و بین آن‌ها تمایز قائل شوند؛ برای مثال، به کودکان کمک می‌کنند تفاوت میان صداهای زیر و بم یا لحن‌های مختلف را درک کنند
- شناسایی: در این مرحله، کودکان توانایی شناسایی و درک صداهای مختلف و نمایش آن‌ها از طریق نوشتن یا اشاره‌کردن را به دست می‌آورند
- درک مطلب: در این مرحله، کودکان می‌توانند مفهوم جملات را درک کنند و به آن‌ها پاسخ دهند. در پایان این مرحله، کودکان خواهند توانست گفتار پیوسته را به‌خوبی درک کنند
اگر کودک دچار کم‌شنوایی مادرزادی و دوطرفه عمیق باشد، متخصص این مراحل را به ترتیب آموزش می‌دهد؛ ولی، اگر کودک شنوایی باقیمانده دارد، متخصص ممکن است این مراحل را به ترتیب آموزش ندهد.
بازی های خلاقانه برای تربیت شنوایی کودکان
برخی از بازی‌ها و تمرینات تربیت شنوایی ساده و خلاقانه که می‌توانید با کودک خود در خانه انجام دهید، عبارت‌اند از:
- اجرای ارکستر با وسایل آشپزخانه: این بازی می‌تواند به کودکان کمک کند صداهای جدیدی را کشف کنند و نحوه تولید آن‌ها را یاد بگیرند. ازآنجایی‌که در این بازی، وسایل آشپزخانه مانند قاشق و قابلمه به ساز تبدیل می‌شوند، می‌تواند جذابیت بالایی برای کودکان داشته باشد
- حدس‌زدن صدا: برای انجام این بازی، ابتدا از کودک خود بخواهید چشمان خود را ببندد. سپس صداهای مختلفی را با استفاده از سازها یا وسایل دیگری مانند انواع کفش‌ها ایجاد کنید و از کودک بخواهید نام وسیله ایجادکننده صدا را حدس بزند
- شکار صداها: برای انجام این تمرین، یک فایل صوتی با صداهای جالب مانند صدای حیوانات تهیه کنید. سپس از کودک خود بخواهید به فایل صوتی گوش دهد و نام حیوان ایجادکننده صدا را حدس بزند. همچنین می‌توانید به همراه کودک خود زیر پنجره باز خانه بنشینید و از او بخواهید صداهای بیرون از خانه را برایتان توصیف کند
- تشخیص شدت صدا: برای انجام این بازی، یک طبل تهیه کنید و سه طبل در اندازه‌های مختلف (بزرگ، متوسط و کوچک) روی کاغذی بکشید. سپس روی طبل بزنید و از کودک خود بخواهید طبل متناسب با صدای ایجادشده را نشان دهد؛ برای مثال، اگر صدای طبل کم است، باید به طبل کوچک اشاره کند. این تمرین می‌تواند توانایی کشف صدا و عکس‌العمل کودکان به صداهای مختلف را بهبود دهد
- بیدارشدن با صدای طبل: برای انجام این تمرین، از کودک خود بخواهید سرش را روی بالش بگذارد و زمانی که طبل را به صدا درآوردید، بیدار شود و جایزه خود را دریافت کند. اگر صدای طبل برای کودک شما بلند است، از وسایلی با صداهای زیرتر مانند زنگوله، سوت یا حتی صدای خودتان استفاده کنید
نقش والدین در تربیت شنوایی کودکان
نکته مهمی که باید به خاطر داشته باشید این است که حتی کودکان مبتلا به کم‌شنوایی مادرزادی نیز دارای پتانسیل رشد زبانی به‌اندازه کودکانی با شنوایی عادی هستند. بدون همکاری والدین نمی‌توان به این هدف دست یافت؛ زیرا، چند جلسه تربیت شنوایی در هفته کافی نیست؛ بنابراین، علاوه بر بازی‌ها و تمرینات بخش قبلی، والدین باید کارهای زیر را در ساعات مختلف روز با کودکان خود انجام دهند و از استفاده از جملات دشوار یا قطع‌کردن سخن کودک خودداری کنند:
- صحبت با کودک خود درباره فعالیت‌های روزمره مانند غذاپختن، مسواک‌زدن یا جاروکشیدن
- پخش آهنگ‌های شاد
- خواندن کتاب داستان و پرسیدن سؤال از کودک درباره تصاویر یا محتوای آن
- تماشای کارتون در تلویزیون و صحبت با کودک درباره بخش‌های مختلف آن
چه نشانه هایی نشان‌دهنده نیاز به تربیت شنوایی هستند؟
برخی از نشانه‌هایی که می‌توانند نشان‌دهنده نیاز به تربیت شنوایی باشند، عبارت‌اند از:
- علائم کم شنوایی (در بخش‌های بعدی این مطلب به آن‌ها می‌پردازیم)
- کودک حتی با استفاده از سمعک نیز اعتمادبه‌نفس ندارد یا با مشکلاتی روبه‌رو است
- کودک تمایلی به رفتن به رستوران‌ها و مکان‌های پرسروصدا ندارد
- کودک از افراد می‌خواهد سخنان خود را تکرار کنند
- کودک پس از صحبت‌کردن با افراد خسته می‌شود
ابزارهای موثر در تربیت شنوایی کودکان
تربیت شنوایی کودکان معمولا همراه با ابزارهای زیر انجام می‌شود:
- سمعک: سمعک صداها را تقویت می‌کند و به کودک کمک می‌کند سخنان افراد و سایر صداها را بهتر درک کند
- حلزون شنوایی: این وسیله از طریق جراحی کاشته می‌شود و شنوایی کودکان مبتلا به کم‌شنوایی شدید تا عمیق را بهبود می‌دهد
- دستگاه‌های کمک شنوایی: این دستگاه‌ها به بهبود انتقال صدا و کاهش سروصدای پس‌زمینه کمک می‌کنند و به همراه سمعک یا حلزون شنوایی، درک گفتار را بهبود می‌دهند
- نرم‌افزارهای تربیت شنوایی: بازی‌ها و تمرین‌های این نرم‌افزارها می‌توانند به بهبود مهارت‌های شنیداری، شناسایی صدا و توانایی پردازش شنوایی کودکان مبتلا به کم‌شنوایی کمک کنند
- آلات موسیقی: آلات موسیقی مختلف می‌توانند مهارت‌های شنیداری و تمایز شنوایی را در کودکان مبتلا به کم‌شنوایی بهبود دهند و در درک ریتم‌ها به آن‌ها کمک کنند
- ضبط‌صوت
- هدفون
- میکروفون
- سوت
تفاوت تربیت شنوایی و آموزش شنوایی
در تربیت شنوایی، متخصصان تلاش می‌کنند قدرت تکلم کودکان را با استفاده از میزان شنوایی باقیمانده آن‌ها بهبود دهند؛ ولی، در آموزش شنوایی، متخصصان به افراد کمک می‌کنند به صداهای ایجادشده توسط سمعک یا کاشت حلزون عادت کنند.
کم شنوایی در کودکان: علائم و درمان ها
کم‌شنوایی باعث کاهش توانایی کودکان در تشخیص صداها می‌شود. این مشکل می‌تواند روی یکی از گوش‌ها یا هر دو آن‌ها تأثیر بگذارد و خفیف تا عمیق باشد. حتی نوع خفیف نیز می‌تواند گفتار و مهارت‌های زبانی کودک را مختل کند. حدود 4 نفر از هر 1000 نفر با کم‌شنوایی متولد می‌شوند. نوع اکتسابی می‌تواند ناشی از آسیب سر، بیماری، قرارگرفتن در معرض صداهای بلند یا برخی از روش‌های درمانی باشد.
نوزادانی که دچار کم‌شنوایی هستند، به صداهای بلند ناگهانی واکنش نشان نمی‌دهند، صداهای والدین خود را در سن 3 ماهگی تشخیص نمی‌دهند، سر خود را به سمت منبع صدا در سن 6 سالگی نمی‌چرخانند و کلمات ساده را در سن 12 ماهگی بر زبان نمی‌آورند. علائم کم شنوایی در کودکان بزرگ‌تر عبارت‌اند از:
- تأخیر در مهارت‌های زبانی
- گفتار غیرعادی
- اصرار بر گوش‌دادن به تلویزیون یا موسیقی با صدای بلند
- مشکلات یادگیری
- توجه‌نکردن به مکالمات
- پاسخ‌ندادن در زمانی که افراد اسم آن‌ها را صدا می‌زنند
- مشکل در شنیدن صداها به علت سروصدای پس‌زمینه
برخی از روش‌های درمان کم‌شنوایی در کودکان عبارت‌اند از:
- استفاده از سمعک: این دستگاه می‌توانند صدا را تقویت کند و تغییر دهد. میکروفون درون سمعک صداها را می‌گیرد و آن‌ها را به امواج صوتی تبدیل می‌کند. سپس این امواج صوتی به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌شوند
- کاشت حلزون: حلزونی که از طریق جراحی کاشته می‌شود، می‌تواند به انتقال تحریک الکتریکی به گوش داخلی کمک کند. تنها کودکان کاندیدای مناسبی برای این نوع دستگاه هستند
- آزمون زبان اشاره و لب‌خوانی
- گفتاردرمانی و تربیت شنوایی
محیط مناسب برای تربیت شنوایی کودکان کم شنوا
محیط باید جذاب و شاد باشد تا کودکان با اشتیاق بیشتری تمرین‌ها و بازی‌ها را انجام دهند و مراحل را با سرعت بیشتری پشت سر بگذارند. برخی از ویژگی‌های محیط مناسب عبارت‌اند از:
- خالی از صداهای مزاحم و اضافی
- نور کافی
- دمای مناسب
- دارای صندلی راحتی
انواع روش های تربیت شنوایی در کودکان
روش‌های مختلفی برای تربیت شنوایی کودکان وجود دارند. بهترین و جدیدترین روش، روش اربر نام دارد. در این روش، متخصص ابتدا توانایی‌های شناسایی، تمایز و درک شنیداری کودک را با استفاده از آزمون‌های خاصی بررسی می‌کند. سپس با توجه به نتایج این آزمون‌ها، یکی از مراحل تربیت شنوایی را انجام می‌دهد و از میان روش‌های محاوره طبیعی، نیمه‌سازمان‌یافته و کاربردی مراحل خاص، یکی را برمی‌گزیند.
جمع‌بندی
تربیت شنوایی کودکان می‌تواند به افزایش حساسیت شنوایی آن‌ها کمک کند و به‌تبع آن، مهارت‌های اجتماعی آن‌ها را بهبود دهد. برای دستیابی به این اهداف، همکاری والدین ضروری است. اگر کودکتان کم‌شنوا یا ناشنوا است و سؤالاتی در این باره دارید یا به دنبال روش‌های مناسبی برای درمان کم‌شنوایی کودک خود می‌گردید، به کلینیک شنوایی‌سنجی ملاصدرا مراجعه کنید. متخصصان ما در کلینیک که در زمینه تشخیص و درمان کم‌شنوایی تجربه بالایی دارند، می‌توانند به تمام سؤالات شما در این باره و موضوعات مرتبط دیگری مانند سمعک دولتی پاسخ دهند.
