درمان سرگیجه

شاید کمتر کسی در دنیا ادعا کند که تا به حال در طول عمرش سرگیجه را تجربه نکرده است. همه ما در طول زندگی مان یک یا چند بار سرگیجه هایی را تجربه کرده ایم که گاهأ شکل آنها با یکدیگر متفاوت بوده است. گاهأ احساس کرده ایم زمین و وسایل اطراف به دور ما می چرخند و گاهی برعکس، ما به دور آنها می چرخیم. گاهأ نوعی سرگیجه شبیه حس سقوط از ارتفاع را تجربه کرده ایم و گاهی حتی در خواب دچار آن شده ایم. برای درمان سرگیجه چه اقداماتی می توانیم انجام دهیم؟

همه ی اینها انواع مختلفی از سرگیجه هستند که هرکدام ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شوند اما آنچه که در این مقاله مد نظر ماست، سرگیجه وضعیتی خوش خیم یا همان BPPV است که بررسی علل، پیشگیری و درمان سرگیجه می پردازیم.

سرگیجه وضعیتی خوش خیم(BPPV)

سرگیجه وضعیتی خوش خیم BPPV چیست؟

شکایت بیماران مبتلا به سرگیجه وضعیتی خوش خیم معمولا به این شکل است که می گویند: هنگام تغییر وضعیت سر، مثلا چرخاندن ناگهانی سر به اطراف و یا پهلو به پهلو شدن در هنگام خواب دچار سرگیجه می شوند. این تجربه از سرگیجه شاید شایع ترین و متداول ترین شکل سرگیجه در افراد باشد که محققان آن را سرگیجه وضعیتی خوش خیم می نامند. این سرگیجه معمولا در اثر جابجایی ذرات موثر در حفظ تعادل که در گوش داخلی وجود دارند و وارد شدن آنها به کانال های تعادلی اتفاق می افتد.

علل بروز سرگیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم

بطور کلی گوش داخلی انسان شامل دو بخش شنوایی و تعادلی است. بخش شنوایی مربوط به پردازش های صوتی و ارسال سیگنال به مغز است و بخش تعادلی کارهای مربوط به تعادل و توازن بدن را انجام می‌دهد.

در هنگام ابتلا به سرگیجه وضعیتی خوش خیم، ذرات کربنات کلسیم که در بخش لابیرنت غشایی سیستم تعادلی قرار دارند از جای خود جابجا شده و سمت مجازی نیم دایره حرکت می‌کنند. در مجاری نیم دایره، حرکت مایعات درون آنها را مختل کرده و منجر به ارسال سیگنال های جدیدی از مجاری به مغز می شوند. جابجایی ذرات کربنات کلسیم در لابیرنت غشایی می‌تواند بدلیل تغییر وضعیت ناگهانی سر و یا غلتیدن در خواب اتفاق بیوفتد.

سرگیجه و گوش های ما

اگر مطالبی را که تا به امروز در قسمت دانستنی های سایت نوشته ام دنبال کرده باشید، خیالم راحت است که شما چنین فکری نمی کنید. اگر هم امروز و این مقاله اولین باری است که پای صحبت بنده می نشینید، باید خدمتتان عرض کنم که در مقالات زیر تقریباً به طور کامل درباره ی علت سرگیجه ها، عوارض آنها و میزان خطرشان برایتان توضیح داده ام و با شایع ترین انواع سرگیجه ها مانند سرگیجه حاصل از میگرن، منییر، BPPV (سرگیجه وضعیتی خوش خیم) و… آشنایتان کرده ام.

درمان بیماری منییر به صورت دارویی و غیردارویی

سرگیجه ها اغلب مربوط به اختلالی در گوش هستند؛ بگذارید اول کمی درباره این بیماری برایتان توضیح دهم. امروزه شایع ترین بیماری ایجادکننده سرگیجه BPPV است. شاخصه اصلی BPPV، سرگیجه ای است که با تغییر وضعیت سر فرد نسبت به جاذبه ایجاد می شود. سرگیجه حاصل از BPPV، معمولاً ۱۰ تا ۲۰ ثانیه طول می کشد اما گاهی تا یک دقیقه ادامه می یابد. اکثر بیماران گزارش می‌کنند که هنگام دراز کشیدن، چرخیدن در رختخواب، خم شدن و یا برداشتن وسیله ای از کابینت، سرگیجه گذرایی احساس می کنند و در زمان هایی که بدون حرکت هستند، هیچ علائمی از سرگیجه ندارند.

مشکلات دیگری که همراه با BPPV گزارش می شوند شامل اختلالات تعادلی که چندین ساعت تا چندین روز پس از اینکه حمله سرگیجه قطع شده است، رخ می دهند و همچنین در این افراد احساسات مبهم دیگری مثل سبکی سر و احساس معلق بودن نیز دیده می شود.

انواع سرگیجه وضعیتی

سرگیجه وضعیتی بدخیم:

درباره سرگیجه وضعیتی بدخیم در هیچ منبع موثقی اطلاعات وجود ندارد و سرگیجه وضعیتی فقط از نوع خوش خیم در افراد اتفاق می افتد.

سرگیجه وضعیتی خوش خیم یا BPPV:

شایع ترین نوع سرگیجه در افراد که معمولا در اثر جابجایی ذرات موثر در حفظ تعادل(بلور های کربنات کلسیم)  که در گوش داخلی وجود دارند و وارد شدن آنها به کانال های تعادلی اتفاق می افتد.

علائم سرگیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم

علائم و نشانه های سرگیجه وضعیتی خوش خیم در افراد مختلف میتواند به شکل های مختلفی نمود پیدا کند و طول مدت علائم نیز در افراد بین چند دقیقه تا چند روز متفاوت است. بطور کلی علائم سرگیجه وضعیتی خوش خیم را میتوان سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ، ناتوانی در حرکت بصورت مستقیم و از بین رفتن تعادل بدن، تاری دید و مشکلات بینایی عنوان کرد که شدت و مدت زمان آن در افراد مختلف میتواند متفاوت باشد.‌

در طول دوره حمله سرگیجه وضعیتی خوش خیم چه اتفاقی می افتد؟

در ابتدای مقاله نیز اشاره کردیم که در هنگام بروز سرگیجه وضعیتی خوش خیم، ذرات کربنات کلسیم موجود در بخش لابیرنت غشایی سیستم تعادلی از جای خود کنده شده و به سمت مجازی نیم دایره حرکت می کنند. با این کار، روند عادی حرکت مایعات در مجاری نیم دایره را مختل کرده و سیگنال های ارسالی از آن به مغز را تغییر میدهند. سیگنال های ارسالی نیز باعث القای سرگیجه در بدن انسان خواهند شد.

چه کسانی به سرگیجه وضعیتی خوش خیم مبتلا می شوند؟

بطور کلی شیوع سرگیجه وضعیتی خوش خیم در زنان بیشتر از مردان و در سالمندان بیشتر از کودکان و جوانان می باشد. افراد با سابقه ی ابتلا به دیابت، کم خونی و پوکی استخوان بیشتر در معرض ابتلا به سرگیجه خوش خیم وضعیتی می باشند. همچنین وجود سابقه ی ضربه به سر نیز با ابتلا به سرگیجه وضعیتی خوش خیم در ارتباط است.

گاهأ، سرگیجه وضعیتی خوش خیم بدون دخالت هیچ عامل خارجی و صرفأ بعلت روند پیری و افزایش سن رخ می دهد.

تشخیص سرگیجه وضعیتی خوش خیم برای درمان سرگیجه

بطور معمول پزشک پس از تاریخچه گیری و بررسی ظاهری گوش، از روش های پیشرفته تر برای بررسی عملکرد گوش، سر و چشم ها استفاده می کند که از جمله این روش ها میتوان به MRI، ویدیو نیستاگموگرافی یا همان VNG و آزمون Dix_hallpike اشاره کرد. آزمون دیکس هالپایک جهت بررسی سرگیجه و نیستاگموس چشمی، آزمون VNGجهت بررسی حرکات چشم و MRI  توسط بررسی عملکرد سر و گوش انجام می‌شود‌.

عوارض سرگیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم

سرگیجه وضعیتی خوش خیم نوعی احساس کاذب چرخش محیط اطراف در فرد است که معمولا به دنبال تغییر ناگهانی وضعیت سر و یا پهلو به پهلو شدن در هنگام خواب اتفاق می افتد. سرگیجه حاصل از آن دائمی نیست و معمولا بین چند دقیقه و نهایتا چند روز طول خواهد کشید. مدت زمان رخ داد سرگیجه قطعا برای فرد آزار دهنده خواهد بود ولی همانطور که از نام آن پیداست، خوش خیم بوده و میتوان آن را کنترل کرد اما موضوع مهمی که باید به آن توجه کرد این است که در هنگام بروز سرگیجه، امکان ایجاد عدم تعادل در فرد بالا رفته و این اتفاق ممکن است باعث سقوط فرد از ارتفاع شود. همچنین، فردی که یکبار به چنین سرگیجه های ناگهانی ای مبتلا شده حتی الامکان باید از رانندگی در زمان های تنهایی بپرهیزد.

روش های درمان سرگیجه وضعیتی خوش خیم

در بیش از ۹۰ درصد از موارد، درمان سرگیجه وضعیتی خوش خیم به وسیله ی انجام چند مانور انجام میگردد. در طی انجام این مانور ها، ذرات بلور کربنات کلسیم که از لابیرنت غشایی بخش تعادلی جابجا شده و به سمت مجازی نیم دایره رفته اند، سر جای خود باز گشته و ارسال سیگنال سرگیجه از مجاری نیم دایره به مغز متوقف می‌شود و فرد به حالت عادی خود باز میگردد.

مانورهای حرکتی درواقع نوعی روش درمان سرگیجه هستند که توسط پزشک و متخصص شنوایی شناس در کلینیک انجام می شوند و تنها ۲ الی ۳ دقیقه زمان می برند. این مانورها باعث می شوند رسوباتی از داخل مجاری نیم دایره ای گوش –که بعداً در مقاله ای به طور مفصل به توضیح قیافه و کار و بار آنها خواهم پرداخت- که کنده و جابجا شده اند، جذب بدن شوند. به همین راحتی! البته باید بعد از انجام این حرکات سر تا ۲۴ ساعت بالاتر از سطح بدن قرار داشته باشد؛ یعنی حتی هنگام خواب هم از بالش با ارتفاع بلند استفاده شود.

در ادامه به بررسی این مانور ها خواهیم پرداخت.

مانورهای سرگیجه خوش خیم وضعیتی (BPPV)

مانور اپلی یا Epley:

روی تخت می نشینید و سرتان را ۴۵ درجه به سمتی که با چرخش سر به آن سمت سرگیجه تان تشدید می شود می چرخانید. پس از آن، ادیولوژیست پشت شما را سریع خم می کند تا به حالت خوابیده روی تخت قرار بگیرید و سرتان هم به همان سمت متاثر خم باشد. سر شما در همین شرایط ۲۰ الی ۳۰ ثانیه باقی می ماند سپس ادیولوژیست سرتان را ۹۰ درجه به سمت مقابل می چرخاند تا ۲۰ الی ۳۰ ثانیه نیز به این شکل باقی بماند. سپس در همان حالتی که سرتان قرار گرفته، از حالت طاق باز به پهلو می چرخید و این حرکت را ادامه می دهید، ادیولوژیست نیز سر شما را می چرخاند تا جایی که به حالت دمر برسید. ۲۰ الی ۳۰ ثانیه نیز در این حالت باقی خواهید ماند. سپس ادیولوژیست سریعاً شما را به حالت نشسته بر می گرداند. به این ترتیب با مانوری که به زمانی کمتر از ۲ دقیقه نیاز دارد، سرگیجه های شدید و ناگهانی شما درمان خواهند شد. اما لازم است که این مانور تا زمانی که سرگیجه به طور کامل از زندگی شما حذف نشده است، انجام شود. پس شاید نیاز باشد که چند مرتبه دیگر آن را در روزهای آتی انجام دهید. برای انجام مانور در روزهای آتی دیگر با کسب اجازه از ادیولوژیست و راهنمایی های وی می توانید مانورها را در منزل نیز به کمک یک همراه انجام دهید.

سرگیجه وضعیتی و درمان آن

مانور Semont_liberayory:

در این مانور ادیولوژیست بیمار را در وسط تخت قرار داده بطوریکه پاهای او از تخت آویزان باشد. سر بیمار را حدود ۴۵ درجه به سمت مخالفی که بیمار از آن شکایت سرگیجه را بیان میکند، می‌چرخاند. ادیولوژیست بیمار را به سرعت به سمتی که سرگیجه وجود دارد، به حالت خوابیده منتقل میکند بطوری که صورت او رو به سقف قرار گیرد. اگر سرگیجه رخ داد، تا زمان پایان یافتن سرگیجه در همان حالت بیمار را نگه داشته و بعد از برطرف شدن آن، به وضعیت نشسته باز می گرداند.

مانور جا انداختن مایع گوش میانی

این مانورهای حرکتی از ترکیب چند حرکت ساده تشکیل شده اند. خوب حواستان را جمع کنید تا برایتان مراحل را توضیح دهم. قبل از شروع توضیحاتم این نکته را هم خدمتتان عرض کنم که این مانورها حتما باید زیر نظر متخصص شنوایی شناس و سایر متخصصین مربوطه مانند متخصصان گوش و حلق و بینی انجام شود. پس اگر خود را آماده کرده اید که پس از خواندن مقاله مراحل را در منزل و به صورت خودجوش انجام دهید، لطفا کوتاه بیاید و این مقاله تنها جهت کسب اطلاع شما نوشته شده، پس برای انجام مانور حداقل برای چندبار اول، حتما باید پیش متخصص بروید. با این توضیحات برویم سراغ مراحل انجام مانورهای حرکتی.

مراحل مانورهای حرکتی

روی تخت می نشینید و سرتان را ۴۵ درجه به سمتی که با چرخش سر به آن سمت سرگیجه تان تشدید می شود می چرخانید. پس از آن، ادیولوژیست پشت شما را سریع خم می کند تا به حالت خوابیده روی تخت قرار بگیرید و سرتان هم به همان سمت متاثر خم باشد. سر شما در همین شرایط ۲۰ الی ۳۰ ثانیه باقی می ماند سپس ادیولوژیست سرتان را ۹۰ درجه به سمت مقابل می چرخاند تا ۲۰ الی ۳۰ ثانیه نیز به این شکل باقی بماند.

درمان سرگیجه وضعیتی با مانورهای حرکتی

سپس در همان حالتی که سرتان قرار گرفته، از حالت طاق باز به پهلو می چرخید و این حرکت را ادامه می دهید، ادیولوژیست نیز سر شما را می چرخاند تا جایی که به حالت دمر برسید. ۲۰ الی ۳۰ ثانیه نیز در این حالت باقی خواهید ماند. سپس ادیولوژیست سریعاً شما را به حالت نشسته بر می گرداند.

تنها در ۲ دقیقه درمان سرگیجه اتفاق می افتد

به این ترتیب با مانوری که به زمانی کمتر از ۲ دقیقه نیاز دارد، سرگیجه های شدید و ناگهانی شما درمان خواهند شد. اما لازم است که این مانور تا زمانی که سرگیجه به طور کامل از زندگی شما حذف نشده است، انجام شود. پس شاید نیاز باشد که چند مرتبه دیگر آن را در روزهای آتی انجام دهید. برای انجام مانور در روزهای آتی دیگر با کسب اجازه از ادیولوژیست و راهنمایی های وی می توانید مانورها را در منزل نیز به کمک یک همراه انجام دهید.

نکات کلیدی در مورد مانورهای حرکتی برای درمان سرگیجه

اگر انجام مانورها در منزل برای شما جوابگو نیستند و باعث درمان سرگیجه ی شما نشده اند. احتمالاً دو نکته ی خیلی مهم را در انجام آن ها نادیده گرفته اید.

یک: باید حتما متوجه شوید که سرگیجه ی شما در کدام سمت (با چرخش به سمت کدام گوش) تشدید می شود. اگر هربار که در تخت خواب به پهلوی چپ می چرخید، احساس گیجی می کنید، پس احتمالاً گوش چپ شما درگیر است. بعد از اینکه موفق به تشخیص گوش درگیر خود شدید باید دقت کنید که در شروع مانور باید سرتان را ۴۵ درجه به سمت همان گوش بچرخانید.

دو: سعی کنید پس از انجام مانور کمترین حرکت را به گردن خود بدهید. به طور دقیق تر باید دقت کنید که در سرتان را در موقعیت هایی که باعث ایجاد سرگیجه می شوند، قرار ندهید. حتی اگر احساس می کنید که ممکن است این موضوع را فراموش کنید و سرتان را مدام بچرخانید، می توانید از یک محافظ گردنی استفاده کنید تا حرکت گردنتان را در این مدت محدود کند. مدتی که منظورم هست، ۲۴ ساعت یا برای اطمینان بیشتر ۴۸ ساعت است.

ممکن است سبب احساس گیجی و سبکی سر، بدون از دست دادن هوشیاری شود. برخی اوقات تهوع، پوست رنگ پریده با احساس گیجی همراه است. علت عمده این نوع سرگیجه کم خونی و فشارخون پایین است که در هنگام نشستن یا بلندشدن سریع به وجود می آید.

معمول ترین تشخیص در کلینیک های سرگیجه است و ۲۰ تا ۴۰ درصد تمام موارد سرگیجه را شامل می شود.

از مهم ترین ویژگی های BPPV خستگی پذیری سرگیجه های آن است؛ یعنی سرگیجه های حاصل از این بیماری با نگه داشتن سر در همان موقعیت برای چند لحظه به مرور کمتر و کمتر شده و در نهایت از بین می روند. در حالیکه در سرگیجه حاصل از بیماری های دیگر مانندمنییر این اتفاق رخ نمی دهد.

سرگیجه وضعیتی خوش خیم در بین بیماری های ایجاد کننده سرگیجه موثرترین درمان را دارد.

این بیماری ممکن است به خودی خود در عرض چند هفته یا چند ماه با جذب رسوب کلسیم معلق مانده در فضای گوش داخلی درمان شود. اما، برای درمان سریع تر سرگیجه، ادیولوژیست تعدادی حرکات شناخته شده تحت عنوان مانورهای حرکتی را تجویز می کند تا بیمار سریع تر از علائم بیماری خلاص شود.

مراقبت های بعد از مانور سرگیجه وضعیتی در درمان سرگیجه

معمولا پس از انجام مانور ها به بیمار توصیه می‌شود که تا حداقل ۳ روز از انجام حرکات شدید سر و گردن پرهیز کند و گاهأ استفاده از گردنبند های طبی برای جلوگیری حرکت سر نیز مورد توصیه است. همچنین از آنجایی که در مواردی ممکن است سرگیجه ها بازگشت داشته باشند، به بیمار توصیه میشود از رانندگی بپرهیزد. توصیه دیگر آن است که بیمار مبتلا به سرگیجه هنگام خواب از چند بالش استفاده کند و از خوابیدن بر روی سطح کاملا افقی بپرهیزد. مصرف الکل، کافئین و دخانیات از آنجایی که ممکن است باعث انقباض عروق خونی و اختلال در خون‌رسانی شود نیز باید محدود گردد.

آیا امکان برگشت سرگیجه وضعیتی هنگام درمان سرگیجه وجود دارد؟

در افرادی که سرگیجه وضعیتی خوش خیم در آنها بدلیل ایجاد ضربه و تروما ایجاد شده، امکان بازگشت سرگیجه ها حتی با شدت بیشتر نیز وجود دارد. از این رو، برای درمان سرگیجه ، درمانگر انجام مانور ها را با رعایت اصول و احتیاط به این افراد آموزش داده تا در اثر ابتلای مجدد به سرگیجه از آن استفاده کنند.

تفاوت سرگیجه با سیاهی رفتن چشم و عدم تعادل

سرگیجه یعنی اینکه شما کاملاً این احساس را داشته باشید که فضای اطرافتان دارد به دور سرتان می چرخد، یا اینکه خودتان می چرخید. پس در سرگیجه شما حتما چرخش را احساس می کنید. علت این احساس اختلالی در آناتومی گوش های شماست که در این مقاله هم برایتان کمی آن را توضیح دادم. نکته ی مهم در تجربه ی سرگیجه این است که این احساس اغلب با حالت تهوع و استفراغ نیز همراه است. اما ممکن است شما احساس گیجی، سبکی سر، عدم تعادل و سیاهی رفتن چشم هایتان را با سرگیجه اشتباه بگیرید،

باید خدمتتان عرض کنم که این وضعیت ها غالباً علت دیگری دارند و ندرتاً در نتیجه ی اختلال در آناتومی گوش هستند. علت عمده این وضعیت ها کم خونی و فشارخون پایین است که در هنگام نشستن یا بلندشدن سریع به وجود می آید. برای درمان سرگیجه با سمعک ملاصدرا در ارتباط باشید.